Wijst de politiek ze op hun verantwoordelijkheid?

Het Openbaar Ministerie beloofde beterschap. Aan de ‘emotionele benadering’ van zedenzaken moest een einde komen en waarheidsvinding kwam weer voorop te staan. Dat was in 1999 nadat in enkele geruchtmakende misbruikzaken alle beschuldigingen achteraf onterecht bleken. Én nadat er steeds vaker berichten verschenen over gescheiden vaders die valselijk van incest waren beschuldigd door hun ex-vrouw. Schrijnende verhalen van gewone, rechtschapen vaders die zo uit het leven van hun kinderen werden geschrapt. Twintig jaar later is er van die mooie belofte van het OM niets terechtgekomen.

Een scène. De ex-vrouw van Koos beschuldigde hem van seksueel misbruik van hun 6-jarige dochter. Na onderzoek blijkt er niets aan de hand te zijn, de enige bron van het verhaal is zijn ex. De kinderen van Koos, pubers inmiddels, willen geen contact met hem. Ze geloven hun moeder die volhoudt dat de dochter door hem is misbruikt. De aanklacht van Koos tegen zijn ex, wegens een valse aangifte, leidde tot niets. ‘Zij leeft vrolijk door, maar ze heeft mijn leven kapot gemaakt,’ zegt Koos. ‘Ik wil niet dat ze daarmee wegkomt.’

Wapen in de scheidingsstrijd

Maar ze komen er wel mee weg, nog steeds. Het verhaal van Koos dateert uit 2008. In die periode kwam de Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken (LEBZ)* naar buiten met opzienbarende conclusies over beschuldigingen van seksueel misbruik na scheiding.

In 95% van de gevallen bleek de beschuldiging nergens op gebaseerd. ‘De aangifte wordt gebruikt als wapen in de strijd tussen de voormalige echtelieden. Een dergelijk opvoedingsklimaat is schadelijk voor een kind. De kinderen krijgen loyaliteitsconflicten, worden blootgesteld aan zeer stressvolle omstandigheden en krijgen een slachtofferidentiteit aangepraat,’ aldus de Expertisegroep. Dat is klare taal en precies wat er speelt bij ouderverstoting. Maar tot op de dag van vandaag lijken politie en Openbaar Ministerie (OM) daar niet aan te willen.

Emotionele taferelen

Moeders die na een scheiding hun ex vals beschuldigen van mishandeling of (kinder)misbruik krijgen nog steeds het voordeel van de twijfel. ‘Ze zijn soms verschrikkelijk overstuur en moeten vreselijk huilen,’ weet de Expertisegroep, ‘terwijl achteraf blijkt dat ze over alles hebben gelogen.’ Toch worden deze valse aangeefsters niet vervolgd. Ondanks ferme taal van officier van justitie Eva Kwakman bij de NOS in 2012 dat het OM voortaan altijd vervolging instelt bij een valse zedenaangifte.

Daar is tot nu toe niets van gebleken. Justitie blijkt grote moeite te hebben met het herkennen van die verzonnen beschuldigingen. Recent onderzoek door rechtspsycholoog André De Zutter laat zien dat ervaren zedenrechercheurs en officieren van justitie een valse (zeden)aangifte nauwelijks van een echte kunnen onderscheiden.

Giftig ouderschap

Bij complexe scheidingen waar (mogelijk) ouderverstoting speelt, komt het geregeld voor dat één ouder de andere beschuldigt van mishandeling of (kinder)misbruik en daarvan aangifte doet. Het is een tactiek in de haatcampagne tegen de ex-partner met als doel die uit het leven van de kinderen te verdrijven. Meestal met succes want de signalen van deze problematiek worden door politie, OM en hulpverleners nauwelijks herkend. Niemand grijpt in of liever gezegd durft in te grijpen. Terwijl dat, volgens psychotherapeut Ad Oud, essentieel is. ‘Hoe eerder er ingegrepen wordt, hoe beter.’

Ouderverstoting is een teken van giftig ouderschap, zegt Oud. Op het moment dat een kind een ouder daadwerkelijk verstoot, dan is er al heel veel beschadigd. Als niemand iets doet gaat de vergiftiging vaak nog jaren door.

Maatschappelijk probleem

Bij de ouder die de beschuldigingen uit, is veelal sprake van een (narcistische, borderline of anti-sociale) persoonlijkheidsproblematiek of heeft kenmerken daarvan, weet Oud. Karakteristiek is dat zij zich heel charmant, sociaal, warm en vriendelijk kunnen voordoen. Als ouder lijken ze de meest zorgzame, liefdevolle en betrokken vader of moeder die een kind zich maar kan wensen. Maar dat is slechts schijn en bedoeld om onwetende hulpverleners, jeugdbeschermers, instanties en andere omstanders op het verkeerde been te zetten. Die laten zich door deze manipulatieve ouder overtuigen van het onvermogen van de ex-partner om voor de kinderen te zorgen, waardoor ze onbedoeld meewerken aan ouderverstoting.

‘Een groot, groeiend maatschappelijk probleem,’ noemt Vrij Nederland op 13 maart jl. de kwestie dat vaders en steeds meer moeders na een scheiding hun kinderen niet meer zien door toedoen van de ex-partner. ‘Hulpverleners en Justitie moeten leren kijken naar het gedrag van de ouders. Ze moeten zo snel mogelijk achterhalen wie de ‘vervreemder’ is, want die moet geholpen worden,’ bepleit psycholoog Heleen Koppejan.

Met het ondervangen van valse aangiften rondom complexe scheidingen zou het OM daar – om te beginnen – een waardevolle bijdrage aan kunnen leveren. Nog meer door de betreffende valse aangeefsters (of aangevers) ook te vervolgen. Daarmee wordt niet alleen een helder signaal afgegeven dat een verzonnen en leugenachtige aangifte niets oplevert, maar het OM komt dan ook eindelijk haar eerdere belofte na.

OM kijkt weg van ouderverstoting

Experts wereldwijd betitelen ouderverstoting als psychische kinder­mishandeling en ex-partnergeweld. Toch rept Eva Kwakman, inmiddels Landelijk Officier van Justitie Huiselijk Geweld, Kindermishandeling en Zeden, met geen woord over deze veel voorkomende problematiek. Ondanks haar stelling dat kindermishandeling aangepakt moet worden en dat politie én OM daar een belangrijke taak hebben: ‘Huiselijk geweld en kindermishandeling zijn niet acceptabel; dát moet norm zijn in onze samenleving’ en ‘De inzet van politie en justitie is in dit geheel van groot belang.’

Des te opmerkelijker dat het OM geen noodzaak ziet om kennis te vergaren over deze specifieke vorm van kindermishandeling en afgaat op instanties waarmee wordt samengewerkt, zoals Veilig Thuis en de Raad voor de Kinderbescherming. Echter daarvan is bekend dat hun kennis en kunde op het gebied van ouderverstotingsproblematiek vaak ook tekortschiet. Situaties waar (mogelijk) ouderverstoting speelt worden niet herkend en afgedaan als ordinaire vechtscheiding. Het psychische geweld richting de kinderen en ex-partner blijft daardoor onzichtbaar. Maar erger, het gezin wordt niet geholpen.

Explosieve combinatie

Volgens Paul van den Eshof, coördinator van de LEBZ, ontstaat er een kruitvat door de combinatie (echt)scheiding, conflicten over de kinderen en psychische problematiek. Het is volgens hem essentieel om snel naar een zaak te kijken. ‘Dan kun je het onderzoek bijsturen of de vervolging staken voor een onschuldige bij de rechter staat.’ Van den Eshof zei dit al in 2008, maar het OM kijkt weg wanneer het misgaat en zo’n kruitvat ontploft. Dat gebeurt nogal eens, gezien de 16.000 kinderen die jaarlijks na een scheiding het contact met een van de ouders verliezen.

De zaak van Frans is exemplarisch voor de bedenkelijke moraal van het OM als achteraf blijkt dat de beschuldigingen na de scheiding vals zijn. Frans werd zeer gemotiveerd vrijgesproken en de zaaksofficier van justitie Josien van Aken ging niet in hoger beroep. Naast de LEBZ toonde wetenschappelijk onderzoek aan dat zijn ex in haar verklaringen alles bij elkaar had gelogen en er vooral op uit was om zich de kinderen toe te eigenen. Wat overigens, met dank aan het OM, uitstekend is gelukt.

Frans deed uitgebreid aangifte tegen zijn ex, met objectief bewijs. Maar in plaats dat het OM de ex aanspreekt op haar bedrieglijke gedrag en haar vervolgt voor de evident valse beschuldigingen, wordt haar halsstarrig de hand boven het hoofd gehouden. Volgens het OM ziet iedereen het verkeerd en heeft de ex in haar (valse) aangiften alleen maar haar beleving van de drieëntwintig jaar dat ze met Frans samen was weergegeven. Deze wel heel bijzondere conclusie vat het OM als volgt samen: ‘Uit de stukken blijkt dat [naam ex] in haar aangiften haar beleving van de relatie met u heeft verwoord. Het feit dat u de relatie op een andere wijze heeft beleefd, maakt niet dat daaruit geconcludeerd kan worden dat hetgeen door [naam ex] is verklaard als onwaar kan worden aangenomen.’

Over emotionele benadering en waarheidsvinding gesproken…

OM faciliteert ouderverstoting

Vaststaat dat Frans zijn kinderen is kwijtgeraakt door de valse aangifte van zijn ex en de opeen­stapeling van fouten door politie en OM daarna. De ex kreeg zo alle gelegenheid om de kinderen van Frans te vervreemden. Er is al jaren geen contact en zijn kinderen staan niet open voor hun vaders kant van het verhaal. Reden waarom Frans het OM – als veroorzaker van alle ellende – vraagt verantwoordelijkheid te nemen en zijn inmiddels volwassen kinderen in een gesprek uitleg te geven over de onterechte arrestatie van hun vader en alles wat hem daarna is overkomen. Het OM durft dat niet aan en wil alleen een brief schrijven die Frans ‘zelf maar’ moet doorsturen naar zijn kinderen. Dit overigens tegen het uitdrukkelijke advies in van een expert op het gebied van ouderverstoting. Zij geeft het OM gemotiveerd aan dat gezien de ernstig verstoorde relatie tussen Frans en zijn kinderen, een dergelijk brief niet de juiste weg is en eerder averechts zal werken.

Olie op het vuur

De brief is verachtelijk en duidelijk niet bedoeld om Frans en zijn kinderen te helpen. Na al het onderzoek en bewijs dat de aangiftes van de ex vals waren, Frans nooit gearresteerd en vervolgd had mogen worden en excuses daarvoor van de minister, is het schandalig wat er op papier is gezet. Dit nog wel namens het College van procureurs-generaal.

Iedere medemenselijkheid en vooral volwassenheid ontbreekt. De brief laat vooral zien wat een ongelooflijk slechte verliezer het OM is. Geen woord over de onterechte aanhouding in het openbaar waar het zoontje (toen 7 jaar) van Frans nota bene bij was. Geen woord over de zes weken die Frans onterecht in de gevangenis zat en de onterechte vervolging daarna. Maar ook geen woord over de fouten die zijn gemaakt waardoor Frans buiten zijn schuld het contact met zijn kinderen verloor.

Negatief vaderbeeld wordt bevestigd

Wel staan er allerlei niet-relevante en zelfs leugenachtige details in de brief die het negatieve en niet-realistische beeld dat de kinderen door hun moeder over Frans is aangepraat alleen maar bevestigt. Ronduit bespottelijk zijn de beweringen dat Frans met kaartjes wat mislukte pogingen zou hebben gedaan om zijn kinderen te benaderen. ‘Verdrietig, dat dit tot nu toe niet goed is gelukt ‘ durven ze te schrijven.

Het is de vraag wat überhaupt het idee is achter deze respectloze brief. Het OM weet echt wel beter. In de vele persoonlijke gesprekken die we de afgelopen jaren voerden met het Parket-Generaal nam het OM wel degelijk verantwoordelijkheid voor het contactverlies tussen Frans en zijn kinderen en werd hulp geboden. Aansprakelijkheid is ook allang erkend. Waarom het OM het dan toch nodig vindt om in de begeleidende mail te vermelden dat de brief niet moet worden opgevat als standpunt is onbegrijpelijk en niet aan de orde. ‘Hierbij zend ik u zoals afgesproken de brief die wij op uw verzoek hebben opgesteld. U wilt deze brief doorsturen aan uw kinderen in de hoop dat zij na lezing van deze brief bereid zullen zijn naar uw kant van het verhaal te luisteren. We hechten er wel aan te benadrukken dat wij deze brief hebben geschreven tegen de hiervoor vermelde achtergrond. Deze brief bevat geen standpuntbepaling in de aansprakelijkheidszaak en dient zo ook niet te worden opgevat.’

Contactherstel verder weg dan ooit

Tot slot laat het OM ook deze keer de gelegenheid niet voorbijgaan om twijfel te zaaien over de vrijspraak van Frans zoals ze dat de afgelopen jaren meerdere keren in de media ook deed. De brief die bedoeld was om een eerste (kleine) stap te zetten richting contactherstel tussen Frans en zijn kinderen, voelt vooral als een harde trap na. Dit is dan de organisatie die zogenaamd de waarheid hoog in het vaandel heeft staan en direct verantwoordelijk is voor de nachtmerrie waarin Frans al dertien jaar zit.

De brief sluit positief af, dat moet dan ook wel gezegd worden:
‘Ik spreek de wens uit dat, wanneer zij deze brief lezen, er bij hen ruimte ontstaat om een gesprek met u aan te gaan, zodat u de gebeurtenissen vanuit uw kant kunt belichten.’

Overbodig te vermelden dat Frans de brief nooit naar zijn kinderen heeft gestuurd…

*) De Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken (LEBZ) beoordeelt – met een team van specialisten – aangiften van seksueel misbruik waarover twijfel bestaat en adviseert officieren van justitie over het al dan niet voortzetten van de vervolging van de beschuldigde.

Bronnen:

• Mijn kinderen zijn vreemden voor me, mijn leven is kapot – Menno van Dongen – Volkskrant, 21 november 2008
• Waarom we niet over incest praten – Robert van de Griend – Volkskrant, 3 november 2018
• LEBZ onderzoeksverslag ‘Misbruik, Misleiding en Misverstanden’– Nierop en Van den Eshof (2008)
• Ex ziet al snel misbruik-zaak – Menno van Dongen – Volkskrant, 21 november 2008
• Presentatie drs. Ad Oud op symposium ‘Rechtszorg voor ouders die gaan scheiden’ – 25 februari 2019 – Erasmus MC Rotterdam
• Ouderonthechting is een groeiend probleem en overheidsinstanties schieten te kort – Pierre de Winter – Vrij Nederland, 13 maart 2019
• Veiligheid en veerkracht staan voorop, interview met mr. Eva Kwakman – Henriette van Wermeskerken – Blauw, 24 september 2016