De #metoo campagne heeft veel losgemaakt. Slachtoffers van seksuele intimidatie en misbruik worden aangemoedigd om hun ervaringen te delen, erover te praten en misstanden te melden. Dat is een goede zaak. Die onthullingen en discussies in de media maken ons er ook van bewust dat twee personen een voorval of vrijpartij totaal verschillend kunnen interpreteren. Wat de een ziet als een gezellige avond, kan de ander – vaak pas (veel) later – ervaren als verkrachting. Hij of zij heeft achteraf spijt of wil iets verbergen. Tussen deze twee extremen zit een groot grijs gebied. Wat is waarheid, welk verhaal klopt of hebben ze misschien allebei een beetje gelijk? En wat als de beschuldiging vals blijkt te zijn of de aangifte van misbruik wordt gedaan uit wraak bijvoorbeeld in een (v)echtscheiding om de ex-partner te treffen?

Dit laatste komt veel vaker voor dan leken denken, met enige regelmaat zelfs, zegt Kim Lens onderzoeker en docent aan de Universiteit van Tilburg. ‘Het zijn voornamelijk vrouwen die bij een vechtscheiding de volledige voogdij proberen te krijgen over hun kind en daarom liegen dat zij of hun kind is misbruikt.’ Als er aangifte is gedaan, is het aan de politie om te onderzoeken of de beschuldigingen terecht zijn of niet. Maar uit onderzoek blijkt dat rechercheurs het onderscheid tussen een echte en een valse zedenaangifte helemaal niet goed kunnen maken. ‘Nattevingerwerk’, noemt onderzoeker André de Zutter van de Universiteit Maastricht de manier waarop de politie zedenaangiften beoordeelt. Vergeleken met andere misdrijven komen onterechte zedenaangiften vaak voor, volgens De Zutter. Als die worden gedaan rondom een scheiding is de beschuldiging in 90 – 95% van de gevallen onterecht!

Politie herkent valse aangiften niet

De Nationale politie herkent zich niet in de bevindingen van De Zutter: ‘Als slachtoffers een valse of onjuiste aangifte doen, bijvoorbeeld om iemand te beschermen of om te verhullen dat ze zelf ergens zijn geweest waar ze niet mochten komen van hun ouders, dan komen rechercheurs daar gaandeweg het onderzoek veelal achter.’ Daar zit nu precies het probleem. De Zutter: de politie denkt veel kennis te hebben, maar in de praktijk doen ze het niet beter dan leken. Ook oud-advocaat Chris Veraart zegt in zijn boek ‘Valse zeden’ dat Justitie nauwelijks valse aangiften herkent. Het is een teken aan de wand dat de eerste druk al in 1997 verscheen en er sindsdien niets veranderd is. Nog steeds slaat de politie te vaak de plank mis bij het beoordelen van aangiften van seksueel misbruik, vooral als die worden gedaan rondom een (v)echtscheiding.

Ook in de zaak van Frans blunderde de politie bij het beoordelen van de valse aangiften die zijn ex-partner Fabiana tegen hem deed. Zij handelde uit wraak omdat Frans de relatie had beëindigd toen hij ontdekte dat ze vreemdging. Met de aangiften wilde Fabiana haar eigen vreemdgaan verdoezelen en zich de kinderen toe-eigenen, die na de scheiding bij Frans woonden. Maar in plaats van de beschuldigingen te onderzoeken en het motief voor de aangifte na te gaan, ging de Bredase politie kritiekloos mee in alle leugens en verzinsels. Lees meer daarover in dit blog.

Point of no return

Als de politie eenmaal in die tunnel zit, is er nauwelijks nog een weg terug. Niet alleen voor Justitie zelf; zij maken immers geen fouten, maar ook niet voor het vermeende slachtoffer. Die komt, als de stap naar een valse aangifte eenmaal is gezet en meerdere verklaringen zijn afgelegd, op een ‘point of no return’. Om geloofd te worden komt er iedere keer een schepje bovenop; de verhalen worden almaar groter en ernstiger waardoor het steeds moeilijker wordt om nog op de onterechte beschuldigingen terug te komen. En mocht de aangeefster toch nog twijfelen, dan is daar de politie die haar met raad en daad bijstaat en haar zelfs aanmoedigt de aangifte door te zetten. Daar komt bij dat een zedenaangifte niet kan worden ingetrokken. Dus als de officier van justitie er een zaak inziet, kan hij of zij gewoon overgaan tot vervolging. De denderende trein is nu niet meer te stoppen…

Moreel gelijk en scoringsdrift

Seks is een machtig wapen en een van seksuele intimidatie of verkrachting beschuldigde man lijkt bij voorbaat kansloos. Zedenrechercheurs, maar ook officieren van justitie scharen zich achter het vermeende slachtoffer en gedragen zich meer als beschermengel en hulpverlener dan als objectieve waarheidsvinders. In het verhaal van de verdachte zijn ze niet geïnteresseerd, tenslotte weten ze al dat hij de dader is, vaak zonder dat er ook maar één onderzoekshandeling is verricht. Juist omdat het bewijs in zedenzaken meestal flinterdun is zou je verwachten dat politie en Openbaar Ministerie uiterst zorgvuldig te werk gaan bij het achterhalen van de waarheid. Niets is minder waar. Volgens Chris Veraart laten (zeden)recher­cheurs en officieren van Justitie zich vooral leiden door emoties, het morele gelijk en scoringsdrift.

Tijdens de strafzitting in de zaak van Frans ging officier van justitie mw. mr. Van Aken nog een stap verder. In plaats van de objectieve feiten te presenteren en beide kanten van de zaak te belichten, koos zij partij voor de ex van Frans. Aan de rechters van de meervoudige kamer vertelde de officier een verzonnen verhaal over wat de ex volgens haar had moeten doorstaan en hoe zij jarenlang in een nachtmerrie zou hebben geleefd. De officier baseerde zich op een romannetje  wat ze ooit eens had gelezen… Een citaat uit het betoog van de officier: ‘Toen ik het verhaal las, deed het me denken aan de roman ‘the woman who walked against doors’. Een verhaal over een vrouw die in de beslotenheid van haar huis wordt mishandeld en misbruikt. Bij die roman zit echter een komische noot en die is in dit verhaal ver te zoeken. Pas in september 2005 sloot Fabiana de deur van deze gevangenis letterlijk en figuurlijk achter zich. Daarvoor moest zij moed verzamelen en moest zij weer de krachtige vrouw worden die zij eens was.’ Het boek heet trouwens ‘The woman who walked into doors’, maar dat terzijde, de officier had zich in deze zaak al meer ‘vergist’.

Justitie liegt in misbruikzaak

Tijdens hetzelfde betoog deinsde de officier er ook niet voor terug om tegen de rechtbank te liegen over een zogenaamde bekentenis die Frans zou hebben afgelegd bij de politie. Gretig als ze was om Frans kost wat kost veroordeeld te krijgen. Als later door hoogleraar rechts­psychologie Peter van Koppen wetenschappelijk wordt aangetoond dat de aangiften evident vals waren, blijft deze ‘liegende officier’ volhouden dat ze haar werk goed gedaan heeft. Haar directe collega officier van justitie mr. J.M. Valente die later de klachten van Frans over de fouten door politie en Openbaar Ministerie bij de behandeling van de aangiften moet beoordelen, bagatelliseert de zaak. Weer zonder enig onderzoek te doen of betrokkenen te horen trekt hij op basis van zijn onderbuikgevoel de conclusie dat de ex van Frans de relatie anders heeft beleefd. En daarmee is de kous af: het Openbaar Ministerie maakt namelijk geen fouten, weet je nog!

In zedenzaken groter risico op onterechte veroordeling

Het handelen van politie en Openbaar Ministerie en het bewust liegen door Justitie in de zaak van Frans is een aantasting van de geloofwaardigheid van ons rechtssysteem, oordelen Kamerleden tijdens een debat over deze zaak in 2013: ‘De rechtbank moet kunnen vertrouwen op de politie en het Openbaar Ministerie, anders stort het strafrechtstelsel in.’ Een rechter: ‘Het risico dat je iemand onterecht veroordeelt, is in zedenzaken groter omdat er vaak maar weinig bewijs is.’ Het gaat erom valse van echte aangeefsters/aangevers te kunnen onderscheiden. Daarbij zijn niet alleen de onterecht beschuldigden, maar ook de echte slachtoffers van seksueel misbruik gebaat.

Zedendelicten zijn erg stigmatiserend, zegt Kai Lindenberg, hoofddocent straf(proces)recht aan de Universiteit van Groningen. ‘Het zal je maar gebeuren dat iemand zoiets over je naar buiten brengt, terwijl het niet waar is. Je bent in feite al schuldig bevonden. Het vervelende is, is dat er ook valse aangiften worden gedaan. Beide kanten van seksueel misbruik werken ontwrichtend.’ Dat beschuldigingen van misbruik niet thuis horen in de media heeft de ‘Brandt Corstius zaak’ wel laten zien. Volgens strafrechtadvocaat Bart Swier zijn de gevolgen rampzalig, ‘want je kunt nooit meer tot een zorgvuldige waarheidsvinding komen’. Daar komt bij dat onterechte zedenaangiften zelden worden vervolgd. Dit terwijl zedenofficier van justitie Eva Kwakman al in 2012 beterschap beloofde en zei dat Justitie voortaan altijd vervolging zal instellen bij een valse aangifte van een zedenmisdrijf. Tot nu toe is daar weinig van terechtgekomen. Dat zal ook niet veranderen zolang de politie maar wat blijft aanmodderen en valse aangiften niet herkent.

Alleen maar verdriet en beschadigde mensen

Een ding staat vast, of ze nu echt zijn of vals, bij zedendelicten zijn geen winnaars en verliezers, maar is slechts sprake van beschadigde, verdrietige en getraumatiseerde mensen. Alle aangiften rondom seksueel misbruik moeten serieus genomen worden, zegt Kim Lens van de Universiteit Tilburg. ‘Zulke dingen horen niet te gebeuren. Maar we moeten onze ogen ook niet sluiten voor onterecht beschuldigde mensen.’

Laat de #metoo campagne een wake-up call zijn voor politie en Openbaar Ministerie en de manier waarop zedenaangiften worden behandeld, in het bijzonder als die worden gedaan rondom een (v)echtscheiding met de bedoeling de ex-partner uit te schakelen. Zet deze oproep kracht bij en vraag met #stopvalseaangiften aandacht voor deze problematiek!

Bronnen:

-Na onthullingen ook meer hulpvragen na #metoo – NOS

-Tussen de extremen van seksueel misbruik zit een groot grijs gebied – NU.nl

-Zaak Brandt Corstius had niet in de media uitgevochten moeten worden – NU.nl

-Rechercheurs niet goed in onderscheid echte en valse zedenaangifte – Volkskrant

-Hoe kijkt een rechter naar een zedenzaak – rechtspraak.nl

-Dit hoort thuis in de rechtszaal, niet op televisie – Metro

-Valse zeden – Chris Veraart

-Valse aangifte altijd vervolgd – NOS